ในช่วงสองปีที่ผ่านมา พวกเราคงได้ยิน คำว่า pandemic ตลอดเวลา เพราะนั่นคือคำที่ World Health Organization หรือ WHO ใช้เรียก Covid 19 และหลังๆมานี้ ก็มีคำใหม่ที่กำลังมาแรง นั่นก็คือ Endemic เมื่อหลายๆรัฐบาลพยายามจะประกาศให้ Covid 19 เป็นโรคประจำถิ่นนั่นเองค่ะ แต่จริงๆแล้ว ในทางวิทยาศาสตร์ เรามักจะได้ยิน คำ 3 คำ ที่จะใช้พูดถึงโรคระบาดตั้งแต่จุดเริ่มต้น จนถึงจุดที่เป็นโรคทั่วไปค่ะ นั่นก็คือ epidemic, pandemic, endemic นั่นเองค่ะ เรามาดูกันดีกว่าค่ะ ว่าแต่ละคำมีความหมายอย่างไร
จุดเริ่มต้นของโรคระบาด นั่นก็คือ เมื่อมีการเพิ่มตัวขึ้นอย่างสูงอย่างผิดปกติของจำนวนผู้ป่วยโรคนั้นๆ เราจะเรียก stage นี้ว่า epidemic
US Centers for Disease Control and Prevention (CDC) ให้คำนิยาม ‘epidemic’ ว่า ‘an unexpected increase in the number of cases of disease or specific health-related behaviors in a specific geographical area’
จะเห็นได้ว่า epidemic ไม่ได้หมายถึงโรคติดต่ออย่างเดียวที่มีการเพิ่มขึ้น แต่จะหมายถึง การเพิ่มขึ้นของพฤติกรรมที่เกี่ยวกับสุขภาพต่างๆด้วย เช่น โรคอ้วน หรือ obesity ก็ได้ถูกจัดให้เป็น epidemic อย่างนึงในบางพื้นที่ของโลกค่ะ
การเพิ่มจำนวนของเคสในระดับ epidemic นั้น ยังถือว่าอยู่ในวงแคบๆ อาจจะเป็นแค่พื้นที่ใดพื้นที่หนึ่งในประเทศเดียว หรือ อยู่ในประเทศเดียวเท่านั้นค่ะ
แต่เมื่อไหร่ที่จำนวนเคส มีการเพิ่มขึ้นในวงกว้าง ข้ามไปหลายประเทศ และเพิ่มขึ้นมากทุกวันในทุกๆประเทศ นี่คือจุดเริ่มต้นของ stage ต่อไป นั่นก็คือ pandemic นั่นเองค่ะ
World Health Organization หรือ WHO อธิบายว่า A pandemic occurs when a disease’s growth is exponential. คำว่า exponential มีความหมายในเชิงวิทยาศาสตร์ว่า showing sharper increase over time นั่นก็คือ การเพิ่มขึ้นอย่างสูงเมื่อเวลาผ่านไปเรื่อยๆ
ไม่น่าแปลกใจเลยที่ Covid 19 ได้รับฉายา pandemic เพียงไม่กี่เดือนหลังจากที่เริ่มระบาดในประเทศจีน เพราะจำนวนเคสนั้นเพิ่มขึ้นเป็นสองเท่าหรือมากกว่านั้นทุกวัน และได้กระจายเป็นวงกว้างไปทั่วโลก
หลังจากนั้นมาเป็นเวลาเกือบ 2 ปีเต็มๆแล้ว ที่เราอยู่กับ Covid 19 pandemic กันมา มาถึงจุดนี้ เราเริ่มเห็นว่า เราเริ่มคาดเดาการระบาดได้ และสามารถควบคุมการระบาดได้มากขึ้น เนื่องจากมีวัคซีนเข้ามาช่วย และแต่ละประเทศมีมาตรการในการป้องกันโรคกันมากขึ้น เราก็จะเริ่มเดินมาถึงจุดสุดท้ายของการระบาด นั่นก็คือ เมื่อ Covid 19 อาจจะกลายเป็น endemic ไปในที่สุด
Endemic คือ การระบาดของโรคที่คงที่ และอยู่ในวงแคบ ทำให้การคาดการณ์เกี่ยวกับการระบาดของโรคนั้นๆ เป็นไปได้ง่ายขึ้น และสามารถควบคุมได้ง่ายขึ้น
แต่สิ่งที่สำคัญที่คนส่วนใหญ่มักจะเข้าใจผิดก็คือ เมื่อโรคนั้นๆถูกประกาศว่าเป็น endemic แล้ว คนส่วนใหญ่จะเข้าใจว่า โรคนั้นจะไม่อันตรายอีกต่อไป และนี่คือความเข้าใจที่ผิดค่ะ
Malaria (มาลาเรีย) และ Tuberculosis (วัณโรค) ถูกจัดให้เป็น endemic diseases แต่ในปี 2020 คนมากกว่า 6 แสนคนทั่วโลก ตายด้วย Malaria และ 1.5 ล้านคนทั่วโลก ตายด้วย Tuberculosis
นี่แสดงให้เห็นว่า การจัดระดับการระบาดของโรค ไม่ได้ขึ้นอยู่กับ severity หรือ ความรุนแรงของโรคนั้นๆ แต่ขึ้นอยู่กับ rate of spread หรือ อัตราการระบาดนั่นเองค่ะ
ดังนั้น ถึงแม้ว่าในอนาคต Covid 19 จะกลายเป็น endemic ก็ตาม ก็ไม่ได้แปลว่า ความรุนแรงของโรคจะน้อยลง เรายังคงต้องระวังตัวกันให้มากที่สุดต่อไปค่ะ
Stay safe and keep protecting yourself นะคะ
Sources:
World Health Organization
Nature 601, 485 (2022) doi: https://doi.org/10.1038/d41586-022-00155-x